بزرگ ایرانی در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری یاد کرد که مورد توجه و حمایت سیف الدوله حاکم منطقه حلب و دمشق و موصل بود و تالیف هایی در علم موسیقی از خود به جای گذارده است.

از دیگر آثار روشن که مربوط به ادامه و نگهداری فنون موسیقی در ایران (بعد از اسلام) است، سماع درویشان در خانقاه های ایران به ویژه از قرن چهارم و پنجم هجری است که نمونه بسیار معروف آن خانقاه شیخ ابوسعید بوده است. طریقه دیگر مدامت موسیقی های محلی ایران به وسیله نواختن نی در خانقاه ها و نواختن ضرب و طبل و آواز خوانی در ورزشگاه های باستانی (زورخانه) و نوحه سراییهای آهنگین است که در بیشتر شهرها و روستاها بوده و برجاست.

با آن که در مورد نقاشی و صورت نگاری از نظر اسلام با تردید در قرون اولیه صحبت می شد. ایرانیان شیعه آن را قبیح ندانسته و این هنر در این دوران نیز فعال بوده و حتی این هنر به دربار خلفای اموی و عباسی نیز کشیده شده. خلیفه اموی کاخ کوچک عمرا را در بیابان شام بنا کرده و دیوارهای کاخ را زینت داد و سقف آن را با نقوش و تصاویری زیبا و دلکش منقش ساخت یا خلفای عباسی که کاخ های خود را در سامرا با نقش و نگارهای رنگارنگ آرایش کردند. اگر هنر را در دوره های تاریخی بعد از اسلام بررسی کنیم، می توان عهد سلجوقی را یکی از درخشان ترین دوره ها برشمرد. در زمان پادشاهی این خاندان، اصفهان، مرو، نیشابور، هرات وری مرکز صاحبان هنر و صنعت شد.

هنر معماری در این دوران به حد کمال خود رسید. در این زمان معماران ایرانی از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبد دار چهار طاقی، مسجد بزرگ ایرانی را به وجود آورند. آجر کاری در زمان معماری سلجوقی به آخرین درجه ترقی رسید. خط و خوشنویسی که پس از ظهور اسلام اهمیت ویژه ای یافته بود، در دوران سلجوقی، تا آن جا پیش رفت که به شیوایی خاصی رسید. هم چنین در تزیین و تذهیب طریقه جدیدی معمول شد که دور سطرهای نوشته شده را خط کشی می کردند.

در دوران سلجوقی، سفال گری ارزش و منزلتی خاص یافت تا آن جا که سفال گر می توانست نام خود و تاریخ خلق اثرش را بر سفال بنگارد که از معروف ترین سفال گران این عهد باید از ابوالقاسم کاشانی نام برد. قالی های سلجوقیان آسیای صغیر (قرن هفتم) شهرت بسیار داشته اند و فرش های دوره سلجوقی به سبب تنوع در موضوعات از معروف ترین قالی های ایرانی هستند.

نساجی نیز در این دوره تغییرات زیادی کرد. طرح های منسوجات این دوره طرح هایی است که در آن تغییرات اسلامی با خطوط طوماری و اشکال برگ نخلی ترکیب شده است. شهر ری در این دوره شاخص ترین مرکز پارچه بافی ایران بود.

دوران درخشان فلزکاری اسلامی با حکومت سلجوقیان در ایران آغاز شد و استفاده از خوشنویسی نیز در فلزکاری این عهد دیده می شود. مشهورترین اثر این دوره بشقاب آلب ارسلان است که حسن کاشانی ساخته.

با حمله مغول به ایران تا چندی رکود فرهنگی و هنری بر ایران سایه گسترده بود اما پس از آن که سلاطین مغول دین اسلام را پذیرفتند، خود حامی علم و ادب و هنر اسلامی شدند به طوری که دربار آنان مرکز علم و هنر آن روزگار شد.

در شیوه معماری در این دوره از روش سلجوقیان پیروی شد اما خطوط عمودی و ظرافت فرم ها در دوره مغول اهمیت بیشتری پیدا کرد. علاوه بر برج های مقبره ای دوره سلجوقیان، ساخت مقابر گنبد دار نیز معمول شد که از نمونه های آن می توان از مقبره سلطان محمد اولجایتو (خدابنده) در نزدیکی زنجان نام برد.

مغولان با انتخاب شهر تبریز برای مرکز حکومت خود آن را به صورت مهمترین مرکز هنری زمان خود درآوردند. در همین زمان به همت خواجه رشیدالدین فضل الله مرکز علمی و هنری ربع رشیدی در تبریز ایجاد شد که میتوان تالیف جوامع التواریخ یا تاریخ رشیدی را از کارهای همین مرکز دانست و شامل موضوعات تاریخی، مذهبی، ادبی و غیره بود و نکته در خور توجه در آن استفاده از نقاشی برای مصور کردن کتاب است که ویژگی کلی مکتب مغول را نشان میدهد. در عهد مغولان در ابتدا در رشد خوشنویسی و تذهیب وقفه ای ایجاد شد اما پس از چندی این هنر جان گرفت. در این دوره نوعی خط رایج شد که به خط تعلیق معروف است. مبتکر خط تعلیق را خواجه تاج سلمانی اصفهانی گفته اند. خط تعلیق از دو خط توقیع و رقاع ترکیب یافته بود که بعد به صورت شکسته تعلیق درآمد که خطی زیبا بود. حروف این خط شکسته و به یکدیگر متصل بودند. از خصوصیات ای خط آن است که حروفش از سمت راست به چپ و از پایین به بالا تمایل دارند. از خطاطان مشهور این دوره می توان از عبدالله بن محمد همدانی و عبدالصیرفی نام برد که خوشنویسی یکی از نسخه های مقامات حریری منسوب به اوست.

تذهیب در زمان ایلخانان به اوج کمال رسید، اما حمله مغول باعث نابودی بزرگ ترین مرکز ساخت سفال در ایران شد و این هنر به رکود گرایید. هنر فرش در دوره مغول مورد توجه بود و حتی صادر می شد. هنر نساجی به دلیل ارتباط با چین تحت تأثیر کارهای آنان قرار گرفت.

در اواخر قرن هشتم بار دیگر ایران مورد تاخت و تاز بیگانگان قرار گرفت. حمله تیموریان و جانشینان وی به ایران هر چند موجب توقف هنر و فرهنگ نشد اما تا چندی توقف کوتاهی در این امر به وجود آورد. در زمینه هنر معماری در دوره تیموریان می توان مهم ترین ویژگی را در تکمیل و بزرگ شدن گنبد پیازی شکل که در ادوار بعد از آن زیاد تقلید شده ایت و تبدیل طاق رومی به طاق ضربی دانست. از مهم ترین آثار معماری این دوره نیز باید از مسجد کبود تبریز و مسجد گوهر شاد یاد کرد.

سلام
سخنی از بزرگان معماری
حمام کریم خان زند
سرپناه
اشنایی با شغل معماری
بعد و انواع گوناگون اثر هنر
بعد و انواع گوناگون اثر هنر
بعد و انواع گوناگون اثر هنر
بعد و انواع گوناگون اثر هنر
بعد و انواع گوناگون اثر هنر
[عناوین آرشیوشده]